Accueil > Actualité > Aksil Azergi, seg tsekla gher usughel

Aksil Azergi, seg tsekla gher usughel

Aksil Azergi, seg tsekla ɣer usuɣel

jeudi 18 mars 2021, par Masin

Ur d ɣas ayenna aran neɣ nnan Imaziɣen s tmaziɣt ayed igan tasekla tamaziɣt. Taddeɣ nettafi-tt awed g tutlayin nniḍen lumaṛ ayenna yarun Imaziɣen s tutlayin amm tlatinit neɣ tafṛansist neɣ tiyyaḍ ggutnin. D nɣey ad diɣ naf aḍu n tsekla tamaziɣt g tsekliwin yaḍen lumen tin igduden ikkan tafriqt n ugafa agmen seg tsula [1]-nnes. D wa d awal ira ad yini umyaru Aksil Azergi s tsuɣelt-takessuyt [2] iga i wullisen n Humir.



Ur d ɣas netta ayed innan s tiẓirt [3]-a. Awed amyaru amerzu Gabriel Germain [4] inna g umagrad-nnes g 1935 “Ulysse, le Cyclope et les Berbères : du nouveau sur l’Odyssée ?” nwis illa uzday inger wallasen imaziɣen d tedyant n Ulis d Siklup. Issker asemzazal inger kra n tenfas n Ḥmad U Musa n Tẓerwalt kudenna issakel g tneẓruft netta d imeddukkal-nnes, imik iffeɣ-d ẓarsen yan uderɣal bu yat tiṭṭ, iɣers-asen i izmer, yini-asen awed is rad ičč yan seg-sen ...

Issen Aksil ad istey iḍrisen d-issuɣul seg tutlayin yaḍen ɣer tmaziɣt. Ur ittiɣiy imeɣri (da sawaleɣ ɣef imeɣri i-izedɣen) ad isemziriy inger uḍris yaru umyaru n Iɣed n tlelli d unna d-ittwasuɣlen seg kra n tutlayt yaḍen ɣer tmaziɣt. Wa d aḥulfu-inew ddag da qqareɣ aḍris-a igan Ilyada. Llant tikkal g ɣaleɣ is ur d tasuɣelt.

Awal-ddeɣ ameggaru, nniɣ-t acku ur d meḥra ssentiɣ tiɣri n tirra-nnes. Kkiɣ ɣriɣ iḍrisen n umyaru-a g iɣmisen seg wattayen n useggwas 1998, kudenna lliɣ d ameltaɣ g tmesmunt “’Azemz” g Bumal-N-Dades. Suleɣ cfiɣ ɣef iḍrisen nna ikka da itturu ɣef tmaziɣt s tefṛansist. Kudenna lliɣ d amezraw g tesdawit ɣriɣ ak° ungalen-nnes : “Iɣed n tlelli”, “Ameggaru g yimaziɣen”, “Imečča n tirrgin” d “Aɣrum n yihaqqaren”.

Ḥemleɣ tiɣri s umata d teɣri n iḍrisen-nnes s uẓlay. Mer ufiɣ ur ttiliɣ awed yat twuri yaḍen xes nettat. Addag reẓmeɣ kra n warra aseklan, ɣewbbzeɣ dig-s, da ttettuɣ tudert, tilufa-nnes, imxumbar-nnes d imukrisen-nnes, ttuɣ mkerḍul-nnes, adfeɣ g tudert g syafaɣ amzun uɣaleɣ d agdiḍ ittafrawen g igenwan.

Wa d afrak ddreɣ kudenna ɣriɣ taḍalust [5] n “Ilyada” s tmaziɣt. Amm is mmuddiɣ g tmafagt ɣer izmaz izaykuten ḥma ad ssfeldeɣ i umedyaz Humir, ǧǧawneɣ aksum n iẓenk°aḍ ikenfen ɣef tirrgin n tasaft d uɣisim afessas yaṭfuten n igumma n unẓul d ugafa, s tihawt n buwɣanim d umayestru amɣar Muḥa U Lḥusin Aciban, ddaw tmella n takuct Tanit d wakuc Anẓar.

Iggudey diɣ umdaz-inew kudenna da lemmdeɣ ismawen n wakucen d wumiyen izaykuten. Medzeɣ kudenna da zerriɣ ɣef kigan n umawal iqqnen s tɣerma tazaykut d imenɣan-nnes. Aḍris-a iga adidaktik sucku ar isselmad kigan n tɣawsiwin s tumert d tayri n ad yisin imeɣri ma s teffeɣ tin “Ṭṛuwad d usikel n Ulis”. A mayed iran ad aɣ-inḍew mer ur illi usuɣel d imessuɣal amm Aksil Azergi.

Aɛri-nneɣ seg mayed llan. Da tteqqimaɣ iniɣ ger-i d iɣef-inew : iwa mer ur illi dɣi usuɣel, mimek tteggeɣ ad mḍiɣ taḍfi n wungal “Amaḍal n Ṣufi” nna yaru umyaru Awnurwij Justayen Garḍer ɣef tfelsaft seg usenti-nnes ar dɣi ? Neɣ d “Alcimist” n Pawlu Kwilhu amyaru awebrazil ? Is d ak° lemdeɣ tutlayin n umaḍal ? D awezɣi !

Tufrayin n tumert meqqurent aha kudenna da qqareɣ s tmaziɣt. Ur d ak° ayenna ittyaran s tmaziɣt iɣuda. Iwa is iḥla allig ak° ur iḥli af ad nettaki s teḥli n ma iḥlan. Liɣ tawenza taxatart allig amuɣ g imeɣran drusnin n tutlayt tamaziɣt. Seg mad ssentiɣ tiɣri s tmaziɣt ayed diɣ luliɣ tikkelt tis snat. Tiɣri n Ilyada-a s tmaziɣt tga yat tallit icnan g tudert-inew.

Aksil Azergi d amyaru amaziɣ ur ssermayent tirra s tmaziɣt lumen iḍrisen ɣezzifnin amm wungalen meqqar drusen imeɣran. Da itturu i Ymaziɣen af ad ɣren, lemden, isinen iɣfawen-nnsen, mayed msen. Ur awed innuriz ad sɣen arraten-nnes yakka d tirezzifin i ymeɣran, iger-ten s talɣa n PDF yagem-ten unna ten-iran s ubennan.

S wungalen-nnes d tsiway n umezgun, s tsuɣal amm win U Tdeɣt d ta n Ilyada, isbuɣla kigan tassedlist n Imaziɣen. G umeggaru, tirra n Aksil Azergi ttawint imeɣri amiɣis ad irnu g imenɣan n tudert s tebɣest amm Acil, ig amessakul g umaḍal n tsekla tamaziɣt d tmaḍlant amzund Ulis.

Baha Menṣub


[1Tisula : Terme utilisé par l’écrivain kabyle Youssef Allioui pour désigner “la littérature orale”.

[2Tasuɣelt-takessuyt : traduction-adaptation.

[3Tiẓirt : théorie.

[4Tebder-t Daniela Merolla g warra-nnes “De l’art de la narration tamazight (berbère)”, Paris, Peeters, 2006, asebter wiss 20.

[5Taḍalust : l’épopée.